De oorsprong van de Sint-Geertruiabdij gaat terug tot in het begin van de 12°eeuw toen er in het noorden van de stad Leuven een kleine kapel ontstond, gewijd aan Sint-Maarten.
Omstreeks 1200 werd deze bidkapel gepromoveerd tot een kleine kerkje, toegewijd aan Sint-Gertrudis van Nivelles.
Wie was nu deze vroeg middeleeuwse heilige? Zij werd geboren in 626 als dochter van ‘Pepijn de Oude van Landen’. Haar moeder was de Heilige Ida van Nivelles, terwijl haar zus de Heilige Begga was, later patrones van de begijnen. Haar nicht was de Heilige Gudula, latere patrones van Brussel. Gertrudis was uitverkoren om te huwen met een edelman, maar zij weigerde te trouwen en werd aldus kloosterlinge en later abdis in de abdij te Nivelles.
Het ontstaan van de abdij zelf moeten we situeren tussen 1204 en 1206. Het is Hertog Hendrik I van Leuven, die hiervoor de nodige gronden zal schenken. Op 17 juni 1206 zullen de bisschoppen van Liège en Köln officieel deze abdij erkennen. Ze werd in navolging van de eerder vernoemde kapel gewijd aan Sint-Geertrui, en worden beheerd door Augustijner-kanunniken. Deze kanunniken zullen later belangrijke rollen toebedeeld krijgen in de Leuvense en de Brabantse geschiedenis. Door de enorme bevolkingstoename zal, in 1252, de ‘parochie Sint-Pieter’ gesplitst worden. Zo werd de kerk van Sint-Geertrui officieel ingeschakeld als onafhankelijke parochiekerk van Leuven. Het aantal kloosterlingen, allen van adellijke afkomst, is beperkt tot een maximum van 12. De abt zal eveneens – vanaf 1428 – de bewaarder worden van de rechten van de Leuvense universiteit.
Toch is er in deze abdijomgeving weinig piëteit merkbaar, de aandacht wordt eerder gefocust op weelde en rijkdom. Reeds vrij vroeg werden de gebouwen uitgebreid tot een heus abdijencomplex. In de 16e en 17e eeuw werden grote bouwcampagnes gevoerd, terwijl de 18e eeuw gekenmerkt werd door een grote expansie. In deze periode zal eveneens het ‘klein begijnhof’ ontstaan in de schoot van de abdij, doch eerder bedoeld voor ‘werkzusters’.
Chronologie vanaf de Franse Revolutie:
1796: Franse Revolutie. Afschaffing van alle kloosters, verjaging van de geestelijken. Dit resulteert in een aftakeling van vele waardevolle kloosters/abdijen.
12 januari 1797: verjaging van de resterende kanunniken uit de Sint-Geertruiabdij. De goederen werden aangeslagen.
27 maart 1798: verkoop van de aangeslagen goederen in drie loten.
1822: Gedeeltelijke afbraak van de gebouwen. In de resterende delen werd een katoenververij opgestart.
1911: aankoop van de abdij door kanunnik A.Thiery en liet een neogotische vernieuwbouw uitvoeren door architect Piscador.
1915-16: oprichting van de ‘Thieryvleugel met fragmenten van gevels van burgerhuizen, verwoest tijdens de ‘Groote Oorlog’ (de brand van Leuven).
1917: oprichting van een school voor meisjes door ‘les Dames Bénédictines de la Paix’ uit Liège.
11-12 mei 1944: opnieuw verwoesting van Leuven. De abdij en de kerk werden eveneens niet gespaard van de bombardementen.
Naoorlogse herstellingen en aanpassingen door architect P.Rome.
1968: de Benedictijnen verlaten de abdij.
1979: verkoop van het complex door de Benedictijnen aan de stad Leuven, na 10 jaar leegstand. De abdij werd gerestaureerd en heringericht als wooncomplex.
1981: het Scouts en Gidsen Museum neemt zijn intrek in de voormalige kapel van de abdij.
Het interieur:
Na de eerste wereldoorlog blijkt het klooster nood te hebben aan een eigen kapel. Deze werd gebouwd in 1918 door architect J. Piscador. Ook hier werd veelal gewerkt met gerecupereerd materiaal uit een voormalige neogotische kerk uit het Antwerpse. (cfr. het grote gewelf, deuren, houten balustrades, etc.) De oorspronkelijke glasramen werden vervaardigd door de Leuvense brandschilder Charlier. Na de tweede verwoesting van 1944, worden deze vervangen door de huidige glasramen, van de hand van monnik P.Duez (Keizersberg). Nog vermeldenswaardig is het oude harmonium en de oude koorgestoelten.
Bibliografie:
– Heraldiek van abdijen en kloosters, Sint-Geertrui te Leuven, Edmond Willems, 2010.
– Sint-Geertruiabdij, Geert Robberechts, Toerisme Leuven, 2010.
– De Sint-Geertruikerk en haar omgeving, Maria Gilleir.
– Diverse documenten en krantenknipsels.
Tekst & foto’s : © Scouts en Gidsen Museum